گزارشی از استقرار مدیریت دانش

به گزارش روابط عمومی و امور بین الملل سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی، دکتر مظاهری در گفتگو با خبرنگار ما اظهار داشت: «مدیریت دانش» در چند دهۀ اخیر یکی از مهمترین حوزه‌های میان‌رشته‌ای محسوب می­ گردد که ریشه در زندگی بشر در جامعۀ اطلاعاتی و اهمیت حیاتی برای زیست‌پذیری سازمان‌های سدۀ کنونی دارد. یکی از دلایل مهم این امر، اینکه انسان امروزی توسط دانش احاطه شده، دانش منبع و عامل کلیدی در تولید است و می‌تواند موفقیت یا شکست سازمان‌ها و کسب‌ وکارها را پیش‌بینی کند. آنچنان که «فرانسیس بیکن» معتقد است، دانش ارزش است و توانمندی به همراه خواهد آورد. در چنین فضایی سازمان‌ها برای آنکه بتوانند بیشترین عایدی را از دانش داشته باشند از مفهومی استقبال کرده‌اند که در این راه به آنها یاری می‌رساند، و آن «مدیریت دانش» است.

دغدغۀ کلیدی مطرح در مدیریت دانش این است که سازمان‌ها چگونه «آنچه می‌دانند» و «آنچه نیاز دارند  بدانند» را مدیریت ‌کنند. از طرفی مراد از مدیریت دانش آن است که دانش به جای آن‌که تنها نزد افراد بماند باید در سازمان به گردش درآید و همین مسئله سرآغاز ایجاد و توسعه«دانش سازمانی است.

باید دقت داشت مفهوم «دانش» در مدیریت دانش کلیدی است. تعریف روشنی از واژۀ «دانش» در دست نیست که همگان بر آن اجماع داشته باشند و هرکسی از منظر خود به آن نگریسته است. بعضی‌ها دانش را بر دو گونه می‌دانند: دانش علمی و دانش عملی. در حالی که دانش علمی وابسته به روش علمی و پژوهش‌هایی است که در مجامع علمی انجام می‌شود، دانش عملی در بردارندۀ مهارت‌ها، تجارب، و آموزه‌هایی است که افراد دارند و اغلب با افزایش سن، اندازۀ بیشتری از آن انباشته می‌شود. به هر حال، مراد از «دانش» در «مدیریت دانش» هر دو گونۀ دانش است.

ضرورت پیاده­ سازی مدیریت دانش در سازمان

«سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی» یکی از سازمان­ های وابسته به «وزارت آموزش و پرورش» است که وظیفه سیاستگذاری، برنامه‌ریزی و تولید محتوای آموزشی برای دانش­ آموزان و همچنین تالیف راهنمای تدریس برای معلمان سراسر کشور در زمینه کتاب­ های درسی نونگاشت را بر عهده دارد. به عبارت دیگر این سازمان با ارائه برنامه درسی به عنوان خط­ مشی ­دهنده به کلاس درس و محور فرایند یاددهی یادگیری، نقش اساسی در تحقق اهداف نظام تعلیم و تربیت دارد.  

از آنجا که فعالیت اصلی این سازمان خلق و تولید محتوا است، ناگفته آشکار است که منابع انسانی کلیدی‌ترین نقش را در سازمان دارند. افزون بر این، با توجه به نقش منابع انسانی در انجام ماموریت­ های سازمان می‌توان گفت این سازمان وابستگی زیادی به دانش و جریان‌های دانشی دارد. با توجه به نقش کلیدی دانش علمی و عملی سازمان در تولید محتوای آموزشی، توجه به شناسایی، ذخیره، اشتراک‌ گذاری و خلق دانش و بهره‌گیری از آن در هر زمان و مکان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

مطالعه وضعیت سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی نشان داد که:

سازمان به جهت بهره‌گیری از نیروهای دانشی با تجربه در وضعیت مناسبی قرار دارد و در زمره سازمان‌های دانشی مهم در مجموعه وزارت آموزش و پرورش قرار می‌گیرد.
به جهت سابقه بالای همکاران دانشی در سازمان و در شرف بازنشستگی بخش مهمی از آنها، ضروری است اقدامات عملی در زمینه استقرار نظام مدیریت دانش در سازمان شکل گیرد.
آمادگی لازم در نیروهای دانشی برای همکاری در استقرار مدیریت دانش در سازمان وجود دارد.
 فعالیت‌های اندک و پراکنده‌ای به لحاظ شخصی(به غیر از ثبت سازمانی دانش آشکار) در جهت آرشیوسازی فعالیت‌های دانشی در سازمان صورت گرفته است. اما بسیار اندک و پراکنده که در این محیط اثر چندانی نداشته و این فعالیت‌ها شخصی، پراکنده و غیر روزآمد هستند.
اشتراک گذاری و جریان دانشی در سازمان به صورت جزیره ای بوده و ارتباط کمی با یکدیگر دارند که منجر به دوباره کاری و عدم بهره کافی از دانش موجود می­گردد.

همچنین مدیریت دانش می‌تواند برای «سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی» مزایای زیر را به همراه داشته باشد:

ثبت دانش علمی و عملی کارشناسان و ایجاد دسترسی یکپارچه به اسناد و مدارک مورد نیاز؛
شناسایی نیازها و دارایی‌های دانشی سازمان؛
احصاء خلاء­های دانشی سازمان و منابع انسانی موردنیاز مرتبط با تخصص­ ها
ترسیم نقشه­ های دانشی سازمان و کمک به مدیران برای بهره­ مندی از آنها در تصمیم­ گیری­ ها، از جمله شناسایی و نحوه ارتباط با متخصصان حقیقی و حقوقی برون­ سازمانی
تسهیل تعامل‌های سازندۀ اعضای سازمان و تدارک فضاهایی برای تبادل دانش بین آنها؛
اصلاح فرآیندهای کاری دانش­ محور و تسریع و ارتقاء در امور سازمانی؛
ایجاد روحیه رقابت سازنده و بهبود عملکرد سازمانی اعضا؛
زمینه­ سازی برای هم ­افزایی و خلق دانش جدید سازمانی

مراحل اجرای طرح استقرار مدیریت دانش در سازمان

     مرحله اول: امکان­ سنجی نحوه استقرار مدیریت دانش

برای شناخت بهتر سازمان از منظر مولفه ­های مدیریت دانش از جمله نحوه ثبت و ضبط دانش، به اشتراک­ گذاری آن، افراد دانشی سازمان و میزان آشکارسازی دانش ضمنی آنها، فرایندهای دانشی در سازمان، وضعیت خلق و تولید دانش در سازمان و مواردی از این قبیل در مرحله امکان سنجی نحوه استقرار مدیریت دانش در سازمان، مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت. این مرحله از کار ابتدا در دفتر تالیف کتاب های درسی دوره ابتدایی و متوسطه نظری و سپس در دفتر انتشارات و تکنولوژی آموزشی عملیاتی گردید و از طریق توزیع پرسشنامه، مصاحبه با کارشناسان و مدیران و بررسی فرایندها و زیرساخت های دانشی در این دو دفتر، نتایج مورد نظر به دست آمد.

مرحله دوم: ممیزی دانش:

مدخل اصلی ورود به دنیای مدیریت دانش و بهره‌گیری از عواید آن در سازمان‌ها همواره از گذر ممیزی دانش عبور می‌کند.ممیزی دانش به فعالیتی گفته می‌شود که وضعیت دانش، جریان دانش و دارایی­ های دانشی سازمان و نحوه بهره‌گیری از دانش در سازمان را مورد مطالعه قرار می­دهد. نتایج حاصل از ممیزی دانش، تدارک زیرساخت نقشه راه استقرار مدیریت دانش در سازمان است. انجام این مهم از طُرق زیر انجام شده است:

تحلیل داده­ های بدست آمده از پرسشنامه ­ها
تحلیل نتایج مصاحبه با مدیران ارشد سازمان
بررسی ماموریت ­ها و وظایف سازمان و استخراج کلیدواژه های موضوعی آن
تهیه پروفایل اعضای دانشی سازمان(در این مرحله حدود 25 درصد اطلاعات وارد شده است) توضیح اینکه چون اطلاعات پروفایل کامل نشده است، نتایج نسبی است:

با تحلیل صورت گرفته بر روی داده ­های فوق به روش­های مختلف، نتایج زیر بدست آمد:

 سمت و سوی علمی اعضای دانشی سازمان تا اندازه­ای مشخص گردید.
نحوه ارتباط بین اعضای دانشی سازمان از طریق نقشه های دانشی مشخص شد. 
نقشه دانشی میزان انطباق بین ماموریت­ های سازمان و تخصص اعضای دانشی درون سازمانی مشخص گردید.
وضعیت و انواع دانش در سازمان احصاء گردید:

طراحی مدل استقرار مدیریت دانش در سازمانج- برنامه سال 1397(استقرار مدیریت دانش در سازمان)

تمرکز بر سند استراتژیک تحول فرهنگ دانشی در سازمان و تدوین برنامه‌های عملیاتی آن و اجرای برنامه‌ های فرهنگی
برنامه­ ریزی، طراحی و پیاده سازی پایگاه اطلاعاتی و سامانه مدیریت دانش سازمان

وی در پایان افزود: از حمایت­ های بی دریغ معاونت محترم توسعه منابع و پشتیبانی سازمان و همکاران دفتر طرح و برنامه و امور مالی کمال تشکر و قدردانی را داریم. همچنین جا دارد از همکاران محترم کتابخانه و مرکز اسناد سازمان و یاران این طرح در اداره کل امور اداری و پشتیبانی سازمان سپاسگزاری نماییم.